Στις 11/03/2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ / WHO) χαρακτήρισε την κατάσταση εξάπλωσης του κοροναϊού (COVID-19) ως «Πανδημία». Η Πανδημία [από τις ελληνικές λέξεις παν (όλος) και δήμος (πληθυσμός)] είναι μια επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή και απειλεί το σύνολο του πληθυσμού και τελικά, λοιμώξεις από τον νέο ιό καταλήγουν να έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο.
Η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε ως χώρα και ως πλανήτης γενικότερα, δεδομένης της ραγδαίας εξάπλωσης του νέου κοροναϊού (COVID-19), θα μπορούσε να ονομαστεί «Κρίση», με την έννοια ότι πρόκειται για ένα αναπάντεχο συμβάν που μοιάζει απειλητικό και για την ώρα δε μπορούμε ούτε να το αποφύγουμε, ούτε να το επιλύσουμε με τα συνήθη μέσα που διαθέτουμε. Πρόκειται κυρίως για συναισθηματική απειλητική κατάσταση που σχετίζεται με αλλαγές στις κοινωνικές συνθήκες που έχουμε συνηθίσει.
Σε γενικές γραμμές, ο καθένας από μας αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει την κρίση με το δικό του τρόπο και χρησιμοποιεί διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης. Κατά κανόνα, οι άνθρωποι είτε αδιαφορούν πλήρως (άρνηση), είτε ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με το θέμα (καταναγκασμός, άγχος). Και οι δύο περιπτώσεις θεωρούνται τρόποι αντίδρασης/άμυνας απέναντι στη συναισθηματική δυσκολία που βιώνουμε, σε μια προσπάθεια να διαχειριστούμε και να προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, θεωρείται απόλυτα φυσιολογικό να νιώθει κανείς άγχος, λύπη, σύγχυση, θυμό ή φόβο κατά τη διάρκεια μιας κρίσης.
Παρ’ όλα αυτά, και οι δύο μηχανισμοί δυσκολεύουν γενικά την κατάσταση, μιας και η πρώτη κατηγορία μπορεί άθελά της να προωθήσει την εξάπλωση του ιού (μη τήρηση κανόνων υγιεινής και γενικών οδηγιών ασφαλείας) και η δεύτερη να δημιουργήσει φαινόμενα πανικού, που μπορεί να πάρουν μαζικές διαστάσεις (Κοινωνικός/Μαζικός πανικός: πανικός που προέρχεται από την επιρροή του κοινωνικού συνόλου και μας οδηγεί να συμπεριφερόμαστε όπως η πλειοψηφία, χωρίς να αξιολογήσουμε προσωπικά την κατάσταση), δυσκολεύοντας το έργο των επιστημόνων και όσων ασχολούνται με τη διαχείριση της κατάστασης.
Δεδομένης της επικείμενης αυξανόμενης εξάπλωσης του κοροναϊού, οι άνθρωποι της δεύτερης κατηγορίας, συνήθως αισθάνονται έντονο και διαρκές άγχος, αναστάτωση, εσωτερική ένταση, αβεβαιότητα, απειλή και μια γενικότερη αποδιοργάνωση. Νιώθουν αδύναμοι και ανυπεράσπιστοι απέναντι στο φαινόμενο λόγω της μειωμένης γνώσης/πληροφόρησης που έχουμε, μιας και πρόκειται για μια νέα ασθένεια, με άγνωστες για την ώρα μελλοντικές συνέπειες. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται έντονη ανασφάλεια και να υπάρχει δυσκολία στο να προσαρμοστούν στην κατάσταση, αφού αναλώνονται σχεδόν αποκλειστικά στην προσπάθειά να ανακουφιστούν με οποιοδήποτε τρόπο από την ένταση που νιώθουν (πχ. καταναγκαστική αγορά τροφίμων/αντισηπτικών/μασκών, καταναγκαστική απολύμανση, διακοπή οποιασδήποτε κοινωνικής επαφής, απομόνωση κτλ.).
Πώς λοιπόν θα διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας (αγωνία, άγχος) ώστε να αποφύγουμε τον πανικό και να συμβάλλουμε κι εμείς με τον τρόπο μας στη γρηγορότερη και καλύτερη επίλυση της συγκεκριμένης κρίσης?
Είναι απαραίτητο στη φάση που βρισκόμαστε να τηρούμε τους κανόνες υγιεινής σε μια συλλογική προσπάθεια ελέγχου και καταστολής της νέας πανδημίας. Χρήσιμο θα ήταν επίσης να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας, έτσι ώστε να μη μας παρασύρουν σε κρίσεις και πράξεις μη βοηθητικές. Σημαντικό τέλος είναι να είμαστε υποστηρικτικοί τόσο στους ανθρώπους που ήδη νοσούν ή βρίσκονται σε προληπτική καραντίνα (πχ ευπαθείς ομάδες: ηλικιωμένοι, χρόνιοι πάσχοντες κτλ.), όσο και σε εκείνους που υποφέρουν από αυξημένο άγχος λόγω της παρούσας κατάστασης.
Tips αποφυγής ατομικού & κοινωνικού πανικού
Αν δε μπορείτε/θέλετε να βοηθήσετε, τουλάχιστον μη δυσκολεύετε την κατάσταση!
Αν ανήκετε στην κατηγορία των ανθρώπων που απλά αδιαφορούν, ακόμη κι αν δεν συμφωνείτε με τη σοβαρότητα της κατάστασης και τα προτεινόμενα μέτρα ασφάλειας, τουλάχιστον σεβαστείτε τους συμπολίτες σας που το κάνουν και τηρείστε τα στοιχειώδη μέτρα υγιεινής και προφύλαξης, όπως άλλωστε συστήνεται παγκόσμια στις πολιτισμένες κοινωνίες, ανεξαρτήτως κρίσεων, ώστε να μην προκαλείτε και αγχώνετε περισσότερο τους ανθρώπους γύρω σας με τη συμπεριφορά σας.
Εμπιστευτείτε τους Ειδικούς/ Επαγγελματίες του είδους!
Καλό θα ήταν να αξιοποιούμε έγκυρες πηγές για την πληροφόρησή μας, όπως είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ/WHO) και ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), ώστε να αποφύγουμε την παραπληροφόρηση που μόνο επιπλέον άγχος δημιουργεί. Επιπρόσθετα, αυτό θα μας προστατέψει από επιτήδειους που βλέπουν την κρίση σαν ευκαιρία για εκμετάλλευση, και αξιοποιώντας τη συναισθηματική αδυναμία μας, προσπαθούν να πουλήσουν “άχρηστα” προϊόντα υγιεινής δήθεν, ή ακόμη και για να προωθήσουν ρατσιστικά ή εθνικιστικά μίση (ξενοφοβία, στιγματισμός όσων έχουν νοσήσει, εθνικισμός κτλ.)
Δώστε χρόνο! Τόσο στον εαυτό σας όσο και στους επιστήμονες που πασχίζουν να δοθεί λύση το συντομότερο.
Όσο και αν βιαζόμαστε, κάποια πράγματα θέλουν απλά το χρόνο τους για να πραγματοποιηθούν. Ας εμπιστευτούμε τους ειδικούς, αλλά και τον εαυτό μας. Το παρελθόν έχει αποδείξει πάμπολλες φορές ότι η ανθρωπότητα μπορεί τελικά να τα καταφέρει και στις πιο αντίξοες συνθήκες με κατάλληλη συνεργασία και σύμπνοια μεταξύ των ανθρώπων (πχ. SARS, Νόσος πτηνών/τρελών αγελάδων AIDS, HPV κτλ.)
Στηριχτείτε στους γύρω σας/Συσπειρωθείτε - μην πολώνεστε.
Mοιραστείτε τις σκέψεις και τις ανησυχίες σας με τους δικούς σας ανθρώπους. Η αίσθηση ότι δεν είστε μόνος/η σε όλο αυτό και ότι δε νιώθετε μόνο εσείς έτσι, μπορεί να είναι πολύ βοηθητική. Επιπλέον, συζητώντας το με άλλους μπορείτε να διδαχθείτε νέους τρόπους διαχείρισης (πρακτικής αλλά και συναισθηματικής) που δεν είχατε σκεφτεί. Όσοι είστε γονείς, συμπεριλάβετε τα παιδιά στην κουβέντα αυτή. Ο αποκλεισμός τους μόνο φόβο και ανασφάλεια τους δημιουργεί.
Στηρίξτε τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αναγκαστική απομόνωση/καραντίνα: Ένα απλό τηλεφώνημα, ένα μήνυμα (SMS, e-mail) συμπαράστασης μπορεί να είναι πολύ ανακουφιστικό, δεδομένου ότι οι άνθρωποι σε απομόνωση/καραντίνα νιώθουν αποκομμένοι, μόνοι, θυμωμένοι, μπερδεμένοι, αβοήθητοι και εγκαταλελειμμένοι. Ο καθένας μας, εξάλλου, μπορεί να βρεθεί σε αυτή τη θέση ανά πάσα στιγμή.
Σκεφτείτε θετικά: Δείτε την κρίση σαν «ευκαιρία»
Αν καταφέρουμε να δούμε την κρίση σαν “ευκαιρία” για να μάθουμε νέους τρόπους προφύλαξης και αντιμετώπισης μολυσματικών ασθενειών και να προετοιμαστούμε καλύτερα για μελλοντικές παρόμοιες καταστάσεις, αφενός το άγχος μας θα μετριαστεί και αφετέρου θα αυξηθεί η αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητάς μας (self-efficacy), που ενισχύει την αυτοπεποίθηση και βοηθά στην ορθότερη λήψη αποφάσεων και στην αποτελεσματικότερη επίλυση προβλημάτων.
Γονείς, αξιοποιήστε δημιουργικά την κατάσταση για να διδάξετε στα παιδιά σας την αξία της πρόληψης και της καλής διαχείρισης των προβλημάτων, αλλά και την αποτελεσματική διαχείριση των συναισθημάτων τους (άγχος, αβεβαιότητα, φόβος κτλ.). Λειτουργήστε σαν παράδειγμα ανθρώπων που οδηγούνται στην καλύτερη απόφαση, μετά από υπεύθυνη ενημέρωση, κριτική σκέψη και αποτελεσματική πράξη, συνδυάζοντας λογική και συναισθήματα, επενδύοντας στη συνεργασία, και αναλαμβάνοντας προσωπική ευθύνη γι’ αυτό. Στρώστε έτσι το έδαφος για να γίνουν τα παιδιά σας υπεύθυνοι, ανεξάρτητοι και ανθεκτικοί συναισθηματικά ενήλικες που θα τα καταφέρνουν και στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Θυμηθείτε:
Ο πανικός δεν είναι ποτέ καλός σύμβουλος και δεν οδηγεί στη λήψη των καλύτερων αποφάσεων. Δεν πανικοβαλλόμαστε, το διαχειριζόμαστε! Συμμεριζόμαστε τα συναισθήματά μας και ταυτόχρονα χρησιμοποιούμε τον ορθολογισμό μας!
Your Health Psychologist
ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
Ψυχολόγος, BSc, MSc (Health Psychology), MBPsS
Βιβλιογραφία:
American Psychological Association (2020). Speaking of Psychology: Coronavirus Anxiety (Dr. Fischoff, B.).
Caplan, G. (1964). Principles of Preventive Psychiatry. Basic Books: New York, Grune & Stratton.
Kramer, U. (2010). Coping and defence mechanisms: What's the difference?–Second act. Psychology and psychotherapy: theory, research and practice, 83(2), 207-221.
Rowbotham, J., & Stevenson, K. (2017). Behaving Badly: Social Panic and Moral Outrage-Victorian and Modern Parallels. Routledge.
Rubin, G. J., & Wessely, S. (2020). The psychological effects of quarantining a city. Bmj, 368.
Shigemura, J., Ursano, R. J., Morganstein, J. C., Kurosawa, M., & Benedek, D. M. (2020). Public responses to the novel 2019 coronavirus (2019‐nCoV) in Japan: mental health consequences and target populations. Psychiatry and Clinical Neurosciences.
WHO (2009). Current WHO phase of pandemic alert.
Xiang, Y. T., Yang, Y., Li, W., Zhang, L., Zhang, Q., Cheung, T., & Ng, C. H. (2020). Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed. The Lancet Psychiatry, 7(3), 228-229.
Comments